Σαν άσβεστη πληγή χάσκει ακόμη η πυρκαγιά του Έβρου. 942.500 στρέμματα καμένης γης, 16 εφιαλτικές ημέρες μάχης με τις φλόγες, 20 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ανυπολόγιστες ζημιές σε χλωρίδα, πανίδα, υποδομές. Ο Έβρος, θύμα της μανίας της φωτιάς, στέκει σήμερα ως σκληρή υπενθύμιση: Δεν έχουμε δικαίωμα για επανάληψη.

Μέσα από την τραγωδία, όμως, λάμπει και μια αχτίδα ελπίδας. Το WWF Ελλάς, οργάνωση με βαθιά γνώση και εμπειρία στην περιοχή, ανέλαβε δράση. Εκπόνησε δύο μελέτες, ακτινογραφίες της καταστροφής, αλλά και οδηγούς για την αναγέννηση.

Η πρώτη μελέτη, μια λεπτομερής ανάλυση της συμπεριφοράς της πυρκαγιάς, ρίχνει φως στα λάθη, στις αδυναμίες. Αξιολογεί κριτικά τον μηχανισμό δασοπυρόσβεσης, εντοπίζει τις ρωγμές στο σύστημα. Κάθε σελίδα κραυγάζει: “Ποτέ ξανά!”. Προτάσεις για βελτίωση, για ενίσχυση, για εξορθολογισμό σκιαγραφούνται με μελάνι πικρής εμπειρίας.

Η δεύτερη μελέτη σκιαγραφεί το μέλλον. Προτείνει βήματα για την αποκατάσταση της πληγωμένης γης, για την ανασύνθεση του σπαραγμένου οικοσυστήματος. Διαχειριστικές κατευθύνσεις, βασισμένες σε επιστημονική τεχνογνωσία και σεβασμό στο περιβάλλον, χαράσσουν τον δρόμο για την αναγέννηση.

Μακάρι ο Έβρος να μην μείνει απλά μια τραγική ανάμνηση. Ας γίνει το παράδειγμα, η αφετηρία για ριζικές αλλαγές. Ας υιοθετήσουμε λεπτομερή σχεδιασμό, ας υλοποιήσουμε προγράμματα πρόληψης, ας καλλιεργήσουμε κουλτούρα δασοπυρόσβεσης. Οφείλουμε στα θύματα, οφείλουμε στο μέλλον, οφείλουμε στη γη μας.

Η φωτιά στον Έβρο άφησε πίσω της στάχτες και ερείπια. Ας μην αφήσουμε να σβήσει μαζί της και η ελπίδα. Ας την κάνουμε σημείο καμπής, αφετηρία για μια Ελλάδα πιο πράσινη, πιο ασφαλή, πιο ανθεκτική.

Ο Έβρος: Μια Φωτιά που Άφησε Πολλά Σημάδια, Αλλά και Χρήσιμα Μαθήματα

Η σφοδρή πυρκαγιά που ξέσπασε στον Έβρο το καλοκαίρι του 2023 άφησε πίσω της καμένη γη, πληγωμένες ψυχές και ανεκτίμητες απώλειες. Όμως, μέσα από την τραγωδία, αναδύθηκε και μια πολύτιμη ευκαιρία για μάθηση και εξέλιξη.

Αναγνωρίζοντας την ανάγκη για συστηματική τεκμηρίωση και ανάλυση των δασικών πυρκαγιών, το WWF Ελλάς ανέλαβε πρωτοβουλία και πραγματοποίησε μια μελετημένη και ολοκληρωμένη αξιολόγηση της πυρκαγιάς στον Έβρο.

Η μελέτη, που διήρκεσε από τον Νοέμβριο του 2023 έως και τον Απρίλιο του 2024, περιλάμβανε, συλλογή και ανάλυση στοιχείων που καταγράφηκαν κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς, όπως μετεωρολογικά δεδομένα, δορυφορικές εικόνες και χάρτες καμένων εκτάσεων. Επιτόπιες επισκέψεις στις πληγείσες περιοχές για την καταγραφή ζημιών και την τεκμηρίωση της συμπεριφοράς της φωτιάς. Συζητήσεις με εμπλεκόμενους φορείς, όπως το Πυροσβεστικό Σώμα, την Πολιτική Προστασία και τοπικές κοινότητες, για την άντληση γνώσεων και εμπειριών. Μελέτη επίσημων εκθέσεων και θεσπισμένων διαδικασιών για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του μηχανισμού δασοπροστασίας.

Στόχος της μελέτης δεν ήταν η κριτική ή η αποτίμηση ευθυνών. Αντίθετα, εστίασε στην εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων και διδαγμάτων που θα συμβάλλουν στην ενίσχυση της δασοπροστασίας στην Ελλάδα. Συνοπτικά, τα τεκμηριωμένα από την εφαρμογή επιστημονικών μεθόδων ευρήματα, είναι τα εξής:

1. Δεν αναγνωρίστηκαν σημαντικά παράθυρα ευκαιρίας που θα συνέβαλαν καθοριστικά σε μια πιο αποτελεσματική διαχείριση της πυρκαγιάς. Παράλληλα, παρατηρήθηκε πως κατά περίπτωση δεν πάρθηκαν οι κατάλληλες αποφάσεις για τη διάθεση, τη χωρική διασπορά και την ανάπτυξη των απαραίτητων επίγειων δασοπυροσβεστικών δυνάμεων.
2. Απουσία πρακτικά χρήσιμης επιστημονικής υποστήριξης, προκείμενου να γίνεται επεξεργασία όλων των δεδομένων συμπεριφοράς της πυρκαγιάς σε πραγματικό χρόνο και έτσι, να υποστηρίζονται οι επιχειρησιακές αποφάσεις.
3. Σημαντικές ελλείψεις στο πρόγραμμα σπουδών και τη διά βίου εκπαίδευση και κατάρτιση αξιωματικών και πυροσβεστών του Πυροσβεστικού Σώματος (ΠΣ), που σχετίζονται με τη μειωμένη αποτελεσματικότητα κατά την καταστολή δασικών πυρκαγιών.
4. Λανθασμένη αξιολόγηση των διαθέσιμων δεδομένων (π.χ. μετεωρολογικές προβλέψεις), με αποτέλεσμα να καούν επιπλέον 120.000 στρέμματα, συμπεριλαμβανομένου και του μικρού πυρήνα του Εθνικού Πάρκου- Δάσος Δαδιάς- Λευκίμης- Σουφλίου.
5. Χρόνιες παθογένειες στο σύστημα δασοπυρόσβεσης (π.χ. απουσία ενός αξιόπιστου συστήματος διαχείρισης πληροφοριών) που συχνά δημιουργούν σοβαρά προβλήματα συντονισμού μεταξύ διαφορετικών φορέων.

Η Επόμενη Μέρα στον Έβρο: Αναγέννηση μέσα από τις στάχτες

Η καταστροφική πυρκαγιά που έπληξε τον Έβρο το καλοκαίρι του 2023 άφησε πίσω της καμένη γη και πλήγωσε ανεπανόρθωτα το φυσικό τοπίο.

Ωστόσο, από τις στάχτες αυτής της καταστροφής άρχισε να ξημερώνει η ελπίδα για αναγέννηση. Με πρωτοβουλία του WWF Ελλάς και με την υποστήριξη της Γενικής Διεύθυνσης Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, εκπονήθηκε η “Μελέτη αναδάσωσης και διαχειριστικών κατευθύνσεων για την αποκατάσταση των δασικών οικοσυστημάτων της περιοχής του Έβρου μετά την πυρκαγιά του 2023”.

Η μελέτη αυτή αποτελεί ένα μοναδικό εγχείρημα, καθώς συγκεντρώνει τεκμηριωμένη επιστημονική γνώση και υλοποιείται με πρωτοφανή συνεργασία φορέων σε εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα.

Πέρα από το WWF, στην ομάδα μελέτης συμμετέχουν πάνω από 20 ερευνητές από πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, μελετητικά γραφεία και η Εταιρεία Προστασίας Βιοποικιλότητας Θράκης.

Η “Μελέτη αναδάσωσης” θέτει τις βάσεις για την ουσιαστική αποκατάσταση των πληγέντων δασικών οικοσυστημάτων. Στόχος της είναι η δημιουργία ενός υγιούς και ανθεκτικού δάσους, ικανό να προστατεύσει το φυσικό περιβάλλον και να ωφελήσει τις τοπικές κοινωνίες.

Η πρωτοβουλία αυτή του WWF Ελλάς αποτελεί φωτεινό παράδειγμα για το πώς η επιστημονική γνώση, η συνεργασία και η αφοσίωση μπορούν να φέρουν θετική αλλαγή, ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες. Η επόμενη μέρα στον Έβρο διαγράφεται με αισιοδοξία, με όραμα την αναγέννηση ενός δάσους γεμάτο ζωή και δυναμισμό.

Οι κύριοι διαχειριστικοί άξονες για την αποκατάσταση των δασικών οικοσυστημάτων, λαμβάνοντας υπόψη και τις κοινωνικο-οικονομικές παραμέτρους της περιοχής που επηρεάστηκαν, προβλέπουν τα εξής:

• Ένα σημαντικό μέρος της καμένης έκτασης (πάνω από το 1/3) κάηκε με υψηλή δριμύτητα. Για τον λόγο αυτό, προτάθηκε ένα συγκεκριμένο πλάνο περιορισμένων υλοτομιών για να μη διαταραχθούν περαιτέρω τα οικοσυστήματα που ανακάμπτουν.
• Η περιοχή με τη μεγαλύτερη προτεραιότητα για άμεσες αναδασωτικές εργασίες είναι γύρω από το χωριό Μελία. Έχει βαρύ ιστορικό προηγούμενων πυρκαγιών και χαμηλή δυνατότητα φυσικής αναγέννησης. Παράλληλα, αποτελεί μία σημαντική περιοχή φυσικής τροφοληψίας για τον μαυρόγυπα και τον ασπροπάρη, αλλά και φωλεοποίησης και τροφοληψίας για άλλα σημαντικά είδη αρπακτικών. Γι’ αυτήν την έκταση εκπονήθηκαν 3 μελέτες αναδάσωσης στο πλαίσιο της γενικής μελέτης.
• Θα πρέπει να υπάρξει συστηματική παρακολούθηση βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων σε όλες τις προτεινόμενες εκτάσεις. Αν και είναι νωρίς ακόμα, οι πρώτες ενδείξεις σε πολλές θέσεις είναι καλές, με αναγέννηση τόσο των κωνοφόρων, όσο και των πλατύφυλλων ειδών.
• Εκτιμάται ότι η φετινή φυσική αναγέννηση των κωνοφόρων, θα είναι περιορισμένη, λόγω της δριμύτητας καύσης, αλλά και του άνυδρου χειμώνα που ακολούθησε της πυρκαγιάς.
• Η φυσική αναγέννηση του πληθυσμού της μαύρης πεύκης μπορεί να εξασφαλιστεί μακροπρόθεσμα στις περιοχές, όπου έχουν απομείνει άκαυτες συστάδες του είδους και άκαυτες νησίδες, οι οποίες χαρτογραφήθηκαν.
• Η παρουσία άκαυτων νησίδων, η θωράκισή τους ή και η κατά περίπτωση ήπια διαχείρισή τους, αναμένεται να αποτελέσει πυρήνα επαναποίκισης και αποκατάστασης των πληθυσμών της άγριας χλωρίδας και πανίδας συνολικά.
• Δεν θα πρέπει να υπάρξουν πολύχρονες απαγορεύσεις βόσκησης και θα πρέπει να διατηρηθεί η εκτατική και ημι-εκτατική κτηνοτροφία, τόσο στις άκαυτες εκτάσεις, όσο και στις περιοχές που κάηκαν, βάσει όμως συγκεκριμένων κανόνων βόσκησης και με παροχή κινήτρων στους κτηνοτρόφους. Παράλληλα, είναι σημαντική η ενίσχυση των κτηνοτρόφων με μεγάλες ποσότητες ζωοτροφών, με στόχο να περιοριστεί ο κίνδυνος υπερβόσκησης των μη καμένων εκτάσεων και να αποφευχθεί η βόσκηση των καμένων εκτάσεων για όσο καιρό διαρκέσουν οι σχετικές απαγορεύσεις.
• Η παρακολούθηση, προστασία και βελτίωση της μελισσοκομικής χλωρίδας, θα μπορούσαν να βελτιώσουν τις συνθήκες της μελισσοκομίας το αμέσως επόμενο κρίσιμο διάστημα.

«Η τραγωδία του Έβρου κατέδειξε με τον πλέον καταστροφικό τρόπο τις χρόνιες και βαθιά ριζωμένες παθογένειες του συστήματος», επισημαίνει η Παναγιώτα Μαραγκού, επικεφαλής προγραμμάτων προστασίας περιβάλλοντος. «Ως WWF Ελλάς, έχουμε από πέρυσι καταθέσει πέντε προτεινόμενους άξονες μεταρρυθμίσεων για καλύτερη αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών και μία νέα κουλτούρα δασοπυρόσβεσης στη χώρα μας. Τα πρώτα βήματα που έχουν γίνει είναι προς της σωστή κατεύθυνση, αλλά σίγουρα απομένουν να γίνουν πολλά ακόμα. Η ανάλυση του Έβρου δείχνει τον δρόμο που πρέπει να ακολουθηθεί. Είναι θέμα πολιτικής βούλησης και αποφασιστικότητας το κατά πόσο τα διδάγματα αυτά θα συντελέσουν σε μία συνολική αλλαγή για την προστασία, όχι μόνο των δασών μας, αλλά και των συμπολιτών μας και της περιουσίας τους».