Το πρόσφατο πόρισμα των Ολλανδών από την HVA International για τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να αναγεννηθεί ο κάμπος της Θεσσαλίας, μετά τις καταστροφές του Σεπτεμβρίου, αποδεικνύει για ακόμα μία φορά γιατί η προσέγγιση της επιστημονικής κοινότητας και οι κατευθύνσεις της ΕΕ, για αποκατάσταση των ποταμών μέσω της απομάκρυνσης φραγμών, είναι η μόνη λύση για ανθεκτικές παραποτάμιες κοινότητες και οικοσυστήματα.
Το MedINA, σε συνεργασία με διεθνείς και τοπικούς φορείς, θα υλοποιήσει την επόμενη τριετία το έργο «Απομάκρυνση φραγμών από ποταμούς: σχέδιο εφαρμογής για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη» με στόχο την θεσμοθέτηση της άρσης εμποδίων από ποταμούς, την εκπαίδευση υπηρεσιών και φορέων για τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να εφαρμοστεί αυτή η πρακτική στη χώρα μας και την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού.
Ένα βήμα πιο κοντά στους ποταμούς ελεύθερης ροής
Το έργο «Απομάκρυνση φραγμών από ποταμούς: σχέδιο εφαρμογής για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη» (Scaling up dam removal: implementation plan for Southeastern Europe) είναι ένα έργο του κινήματος Απομάκρυνσης Φραγμών της Ευρώπης (Dam Removal Europe) που φέρνει κοντά διάφορους οργανισμούς με στόχο τη δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων για την αφαίρεση φραγμάτων από ποταμούς της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Λαμβάνοντας υπόψη την υψηλή οικολογική αξία της περιοχής, το Dam Removal Europe, με επικεφαλής το World Fish Migration Foundation, φιλοδοξεί να επεκτείνει το κίνημα για την απομάκρυνση φραγμών στη ΝΑ Ευρώπη, ξεκινώντας αυτό το έργο σε συνεργασία με φορείς της περιοχής. Με χρηματοδότηση από το European Open Rivers Programme, έναν οργανισμό που χρηματοδοτεί δράσεις για την αποκατάσταση των ποταμών, το τριετές έργο υλοποιείται σε συνεργασία με το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA), το Fauna and Flora, το Wetlands International, το European Rivers Network, και τα WWF Ολλανδίας, Σλοβακίας και Αδριατικής.
Το έργο στοχεύει να φέρει το ζήτημα της αφαίρεσης φραγμάτων στην πολιτική ατζέντα βελτιώνοντας παράλληλα τη σχετική νομοθεσία, να δημιουργήσει και να διαδώσει μια θετική, τεκμηριωμένη αφήγηση υπέρ της αποκατάστασης των ποταμών και της απομάκρυνσης φραγμών, να δημιουργήσει ευκαιρίες για την αφαίρεση φραγμάτων στην περιοχή και να διασφαλίσει ότι οι αρμόδιοι φορείς διαθέτουν την απαραίτητη τεχνογνωσία και τα εργαλεία για την υλοποίηση αυτών των έργων μεγιστοποιώντας τα οικολογικά οφέλη, καθώς και να αυξήσει την ευαισθητοποίηση για το θέμα σε επίπεδο κυβερνήσεων, φορέων διαχείρισης ποταμών και του κοινού, προκειμένου να γίνουν ευρέως κατανοητά τα οφέλη από την αφαίρεση φραγμάτων.
Μια άλλη σημαντική διάσταση του έργου αφορά στον εντοπισμό και την αξιοποίηση κατάλληλων πηγών χρηματοδότησης για την αφαίρεση των φραγμάτων. Μέσα από όλες αυτές τις δράσεις, το έργο φιλοδοξεί να συντελέσει στην απομάκρυνση απαρχαιωμένων φραγμάτων και, συνεπακόλουθα, στην αποκατάσταση ποταμών υψηλής βιολογικής αξίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.
«Είμαστε στην ευχάριστη θέση να υποστηρίξουμε αυτό το φιλόδοξο διεθνές έργο που στοχεύει να λειτουργήσει ως καταλύτης για έργα αφαίρεσης φραγμάτων σε μία περιοχή της Ευρώπης με υψηλή βιοποικιλότητα», λέει ο Jack Foxall, εκτελεστικός διευθυντής του European Open Rivers Programme. «Αντιμετωπίζοντας σημαντικά ζητήματα που δυσχεραίνουν την απομάκρυνση φραγμάτων και διευκολύνοντας τη συγκρότηση νέων σχετικών πρωτοβουλιών, το έργο αυτό έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει το κίνημα αφαίρεσης φραγμών στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, συμβάλλοντας στην αποκατάσταση της ροής των ποταμών και στην προστασία της βιοποικιλότητας».
Γιατί είναι σημαντική η απομάκρυνση φραγμών από τους ποταμούς;
Υπολογίζεται ότι πάνω από 1,2 εκατομμύρια φράγματα κατακερματίζουν τους ποταμούς της Ευρώπης, εκ των οποίων περισσότερα από 156.000 είναι απαρχαιωμένα. Μεταξύ των διαφόρων αρνητικών επιπτώσεων είναι η απώλεια της βιοποικιλότητας, με τους πληθυσμούς των μεταναστευτικών ψαριών του γλυκού νερού στην Ευρώπη να έχουν μειωθεί κατά 93%. Η αφαίρεση φραγμάτων αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ως ένα αποτελεσματικό εργαλείο αποκατάστασης της φύσης – μια τάση που επιβεβαιώθηκε στην τελευταία ετήσια έκθεση του Dam Removal Europe, στην οποία ο αριθμός των φραγμάτων που απομακρύνθηκαν έσπασε ρεκόρ για δεύτερη συνεχή χρονιά.
Επιπλέον, οι αστοχίες των φραγμάτων εξελίσσονται σε πιεστικό πρόβλημα, αποδεικνύοντας πως τα φράγματα απειλούν και την ανθρώπινη ασφάλεια πέρα από τις οικολογικές επιπτώσεις που έχουν. Καθώς οι κατασκευές αυτές φτάνουν στο τέλος του κύκλου ζωής τους, σε συνδυασμό με την έλλειψη συντήρησης και κατάλληλων σχεδίων ασφάλειας και προστασίας, ο κίνδυνος κατάρρευσης αυξάνεται. Η καταστροφική κατάρρευση δύο φραγμάτων στη Λιβύη τον περασμένο Σεπτέμβριο από την κακοκαιρία Daniel ή η μερική διάρρηξη φράγματος στη Νορβηγία κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού αποτελούν πρόσφατα παραδείγματα του αυξανόμενου κινδύνου από τα απαρχαιωμένα φράγματα. Η κλιματική αλλαγή και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως οι πλημμύρες, συμβάλλουν στην αύξηση του κινδύνου κατάρρευσης τέτοιων παρωχημένων κατασκευών. Αν και υπάρχουν προληπτικές λύσεις που μπορούν να περιορίσουν εν μέρει τον κίνδυνο των παλαιών φραγμάτων, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να αποφευχθεί η κατάρρευση είναι η απομάκρυνσή τους.
Με αφετηρία τον ενθουσιασμό που προκάλεσε ο νόμος της ΕΕ για την αποκατάσταση της φύσης και την επείγουσα ανάγκη να εργαστούμε σκληρότερα για την επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων για τη βιοποικιλότητα, το έργο αυτό παρουσιάζεται ως μια σημαντική ευκαιρία να αξιοποιηθεί η αυξανόμενη δυναμική σχετικά με την απομάκρυνση των φραγμάτων, με στόχο μια ουσιαστική αλλαγή στη Νοτιοανατολική Ευρώπη.
Σύμφωνα με τον Herman Wanningen, ο κύριος στόχος είναι να «υλοποιηθούν νέα και περισσότερα έργα αφαίρεσης φραγμάτων». Ο διευθυντής του World Fish Migration Foundation υποστήριξε ότι το έργο αυτό «θα δώσει σε φορείς και επαγγελματίες την τεχνογνωσία και την αυτοπεποίθηση να αναπτύξουν έργα αφαίρεσης φραγμάτων και θα εμπνεύσει τις γειτονικές χώρες να συμμετάσχουν στο κίνημα, αναπαράγοντας καλές πρακτικές». Επιπλέον, ο Wanningen ελπίζει ότι «οι εθνικές νομοθεσίες και πολιτικές θα βελτιωθούν κατά τρόπο ώστε τα έργα αφαίρεσης φραγμάτων να αρχίσουν να διευκολύνονται αντί να εμποδίζονται».
Οι τέσσερις χώρες που ανοίγουν τον δρόμο
Τέσσερις χώρες ανοίγουν πιλοτικά τον δρόμο – η Κροατία, η Ελλάδα, η Ρουμανία και η Σλοβακία – αλλά τα οφέλη και τα αποτελέσματα του έργου αναμένεται να υπερβούν τα σύνορα και να επεκταθούν στις γειτονικές χώρες.
Για τη Nevenka Lukic Rojsek, από το WWF Αδριατικής, «το έργο επικεντρώνεται στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η Κροατία. Η διατήρηση σημαντικών οικοσυστημάτων, συμπεριλαμβανομένου του ενδιαιτήματος της πέστροφας του Δούναβη, απειλείται λόγω του κατακερματισμού των ενδιαιτημάτων και των χωροκατακτητικών ειδών. Το έργο στοχεύει στην άρση αυτών των εμποδίων, εξασφαλίζοντας τη συνέχεια του ποταμού, τις βέλτιστες συνθήκες αναπαραγωγής και μια συνολική οικολογική βελτίωση στον ποταμό Bijela Rijeka. Με τον τρόπο αυτό, διασφαλίζουμε μοναδικά είδη και προωθούμε τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα αυτού του παρθένου περιβάλλοντος».
Όσον αφορά την Ελλάδα, η Αλεξάνδρα Παππά, Υπεύθυνη Προγραμμάτων για το Νερό του MedINA, δηλώνει με σαφήνεια την ανάγκη να αντιστραφεί η κατάσταση: «Στην Ελλάδα, είναι καιρός να απορρίψουμε τις παρωχημένες πρακτικές του παρελθόντος και να επικεντρωθούμε στο να δώσουμε χώρο στα ποτάμια να επιτελέσουν τις φυσικές τους λειτουργίες και να ανακάμψουν από τα χρόνια προβλήματα που τους προξένησαν η παραμέληση και ο κατακερματισμός τους».
Στη Ρουμανία, παρά τα απίστευτα υψηλά επίπεδα βιοποικιλότητας της χώρας, τα συστήματα γλυκού νερού αντιμετωπίζουν σημαντικές πιέσεις. Για τον Iain Trewby, από το Fauna & Flora, «το έργο αυτό παρέχει μια συναρπαστική ευκαιρία για την αποκατάσταση της οικολογικής συνδεσιμότητας χτίζοντας την απαραίτητη υποστήριξη για την απομάκρυνση των φραγμάτων, η οποία θα ενισχύσει τη βιοποικιλότητα και θα βελτιώσει τη λειτουργία των συστημάτων εσωτερικών υδάτων».
Στη Σλοβακία, η Martina Paulíková, εκφράζει τη φιλοδοξία «να πάμε την αφαίρεση των φραγμών στο επόμενο επίπεδο». Σύμφωνα με την υπεύθυνη του προγράμματος εσωτερικών υδάτων του WWF Σλοβακίας, το έργο αυτό θα «επιταχύνει τη διαδικασία αφαίρεσης μικρότερων παρωχημένων φραγμάτων, συνδέοντας τους ενδιαφερόμενους φορείς και προτείνοντας έγκυρες βελτιώσεις στη νομοθεσία».
Αν και το μεγαλύτερο μέρος των δραστηριοτήτων θα αφορά αυτές τις τέσσερις χώρες, οι θετικές επιπτώσεις του έργου αναμένεται να υπερβούν τα σύνορα και να επεκταθούν σε πολύ ευρύτερη περιοχή. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα του Μεσογειακού Ινστιτούτου για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA).
