Της Κυριακής Γιάντση*

Μια πολιτιστική γενοκτονία άνευ προηγουμένου λαμβάνει χώρα στη Γάζα καθώς τουλάχιστον 195 μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς έχουν καταστραφεί από την έναρξη του πολέμου του Ισραήλ στην ιστορική αυτή περιοχή της Παλαιστίνης. Η Γάζα είναι μια από τις μακροβιότερες κατοικημένες περιοχές του κόσμου και φιλοξένησε διάφορους πολιτισμούς τουλάχιστον από τον 15ο αιώνα π.Χ., σύμφωνα με τους ιστορικούς. Η γη των Χαναναίων, των προγόνων των Παλαιστινίων, καταστράφηκε ολοσχερώς σε αρκετά σημεία της μετά τους αλλεπάλληλους βομβαρδισμούς του Ισραήλ, με αποτέλεσμα η UNESCO να κάνει λόγο για «πολιτιστική γενοκτονία» και να ζητά την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Παλαιστίνης.

Τεχνουργήματα που χρονολογούνται από τους Χαναναίους και τον πολιτισμό της Εποχής του Χαλκού που έζησε εκεί και σε μεγάλο μέρος του Λεβάντε, συλλογή αντικειμένων από διαφορετικές περιόδους της ιστορίας της Γάζας, το αρχαίο λιμάνι που χρονολογείται από το 800 π.Χ., σπάνια χειρόγραφα, εκκλησίες, τζαμιά και ένα από τα παλαιότερα χριστιανικά μοναστήρια στον κόσμο, είναι μόνο μερικά από τα ιστορικά μνημεία της Παλαιστίνης, τα οποία καταστράφηκαν με τον πιο βάρβαρο τρόπο για τα σύγχρονα δεδομένα. Η τεράστια πολιτιστική κληρονομιά αρχαίων Αιγυπτίων, Ασσυρίων, Ελλήνων, Ρωμαίων, Περσών και Ναβαταίων έγινε βορά στην καταστροφική λαίλαπα των βομβαρδισμών, οι οποίοι συνεχίζονται με αμείωτη ένταση μέχρι σήμερα.

GOVNEWS WEEKLY #8 – ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΔΩΡΕΑΝ ΤΟ ΝΕΟ ΤΕΥΧΟΣ!

Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM-Arab), επιβεβαίωσε ότι τα δύο από τα τέσσερα συνολικά μουσεία της Γάζας ισοπεδώθηκαν ενώ τα άλλα δύο υπέστησαν επίσης καταστροφές. Βιβλιοθήκες, αρχαιολογικοί χώροι, το φρούριο των Μαμελούκων, το Πολιτιστικό Κέντρο Ρασάντ Ελ Σάουα, η Βιβλιοθήκη του Μεγάλου Τζαμιού Ομάρι με τα σπάνια χειρόγραφα, συμπεριλαμβανομένων παλαιών αντιγράφων του Κορανίου, βιογραφίες του Προφήτη Μωάμεθ και αρχαία βιβλία για τη φιλοσοφία, την ιατρική και τον μυστικισμό των Σούφι, υπάρχουν μόνο ψηφιακά πλέον (ευτυχώς), στο HMML Reading Room μετά την ψηφιοποίησή τους από το Hill Museum and Manuscript Library και τη Βρετανική Βιβλιοθήκη. Στον μακρύ κατάλογο της πρωτοφανούς καταστροφής, περιλαμβάνονται αναλυτικά:

• Το Μουσείο της Ράφα. Ήταν το κύριο μουσείο της παλαιστινιακής κληρονομιάς της Γάζας, με μια αξιόλογη συλλογή αρχαίων νομισμάτων, χάλκινων ευρυμάτων και κοσμημάτων.
• Το Μουσείο Αλ Καράρα με τεχνουργήματα που χρονολογούνται από τους Χαναναίους, τον πολιτισμό της Εποχής του Χαλκού που έζησε στη Γάζα και σε μεγάλο τμήμα του Λεβάντε.
• Το Mathaf al-Funduq (ιδιωτικό μουσείο με συλλογή 350 τεχνουργημάτων από την εποχή του Χαλκού-3500 π.Χ). Το συγκεκριμένο μουσείο απολάμβανε την επιστημονική και τεχνική υποστήριξη του Μουσείου της Γενεύης και μεταξύ των αρχαίων έργων που κατείχε ήταν ένα άγαλμα της Αφροδίτης, γλυπτά άλλων αρχαίων θεοτήτων και κηροπήγια λαδιού με μενόρα.
• Το Qasr Al-Basha του 13ου αιώνα το Παλάτι του Πασά, το οποίο διέθετε μια συλλογή αντικειμένων από διαφορετικές περιόδους της ιστορίας της Γάζας. Ήταν ένα ιστορικό φρούριο το οποίο χρησιμοποιήθηκε ενάντια στους σταυροφόρους και τον στρατό των Μογγόλων. Υπήρξε το κατάλυμα του Ναπολέοντα Βοναπάρτη το 1799, όταν μπήκε στη Γάζα προκειμένου να αποτρέψει μια αναμενόμενη οθωμανική εισβολή στην Αίγυπτο.
• Το Πολιτιστικό Κέντρο Ρασάντ Ελ Σάουα με σπάνια χειρόγραφα και παλιά αντίγραφα του Κορανίου, βιογραφίες του Προφήτη Μωάμεθ και αρχαία βιβλία για τη φιλοσοφία, την ιατρική και τον μυστικισμό των Σούφι.
• Η Βιβλιοθήκη του Μεγάλου Τζαμιού Ομάρι.
• Το τζαμί Othman bin Qashqar (1220, ένα από τα παλαιότερα Τζαμιά της Γάζας).
• Το τζαμί Sayed al-Hashim
• Το Μεγάλο Τζαμί Ομάρι ( Al-Masjid al-Omari al-Kabir) που ήταν χώρος θρησκευτικής λατρείας με διάφορες μορφές για περίπου δύο χιλιετίες. Πιστεύεται ότι είναι το πρώτο τζαμί που χτίστηκε στη Λωρίδα της Γάζας πριν από 1.400 χρόνια.
• Το τζαμί Katib al-Wilaya. Έχει μεγάλη σημασία για τους μουσουλμάνους επειδή λέγεται ότι στεγάζει τον τάφο ενός προπάππου του Προφήτη Μωάμεθ, του Χασίμ μπιν Αμπντ Μανάφ.
• Η βυζαντινή εκκλησία Jabalia (444μ.Χ.) με τα πολύχρωμα ψηφιδωτά και τα αρχαία ελληνικά κείμενα. Χτίστηκε το 444, και τα άλλοτε ψηφιδωτά της απεικόνιζαν ζώα, σκηνές κυνηγιού και φοίνικες. Οι τοίχοι του ναού ήταν στολισμένοι με 16 θρησκευτικά κείμενα γραμμένα στα αρχαία ελληνικά, τα οποία χρονολογούνται από την εποχή του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β’ (κυβέρνησε το Βυζάντιο από το 408 έως το 450).
• Η Ιερά Μονή του Αγίου Ιλαρίωνα ή Tell Umm Amer, ένα από ένα από τα μεγαλύτερα μοναστήρια στη Μέση Ανατολή που ήταν ήδη σε Καθεστώς Ενισχυμένης Προστασίας της UNESCO. Χρονολογείται περίπου το 340 μ.Χ, κατά τη διάρκεια δηλαδή της ρωμαϊκής κυριαρχίας στην περιοχή. Βρίσκεται πάνω σε έναν λόφο με επίπεδη κορυφή, που συχνά σηματοδοτεί τη θέση μιας αρχαίας πόλης. Το ιστορικό Ιερό του μοναστηριού καταλάμβανε μια έκταση 25 στρεμμάτων (10 εκταρίων) και υπήρχαν εκεί παλιά πέντε Εκκλησίες, ένας χώρος ταφής, μια αίθουσα βαπτίσματος και αρχαία λουτρά. Ψηφιδωτά και ασβεστόλιθος διακοσμούσαν τα δάπεδα και τους τοίχους για να υποδεχτούν τους προσκυνητές που ταξίδευαν στη Via Maris από την Αίγυπτο στη Δαμασκό. Το μοναστήρι καταστράφηκε από σεισμό το 614 μ.Χ. και η τοποθεσία παρέμενε εγκαταλελειμμένη μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν οι Παλαιστίνιοι αρχαιολόγοι ξεκίνησαν τις ανασκαφές. Η τοποθεσία, προστέθηκε στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO το 2012.
• Ο Ελληνορθόδοξος ναός του Αγίου Πορφυρίου (5ος αιώνας μ.Χ.). Είναι η τρίτη παλαιότερη Εκκλησία στον κόσμο, η παλαιότερη ενεργή Εκκλησία στην πόλη της Γάζας και πήρε το όνομά της από τον επίσκοπο της πόλης Άγιο Πορφύριο, του οποίου τα λείψανα φυλάσσονται στη βορειοανατολική πλευρά του ναού. Χτίστηκε στην κορυφή παλαιότερου ναού. Αποτελείται από ένα ενιαίο κλίτος και δύο θολωτούς κόλπους, με προεξέχουσα ημικυκλική αψίδα. Εσωτερικά, το κτίριο έχει διαστάσεις 22,9 μ. επί 8,9 μ., συμπεριλαμβανομένης της αψίδας. Έχει αρχιτεκτονικές και κατασκευαστικές ομοιότητες με τον πρώην Καθεδρικό Ναό του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή (σήμερα το Μεγάλο Τζαμί της Γάζας).
• Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία της Αγίας Οικογένειας.
• Το Ard-al-Moharbeen, ή Ρωμαϊκή Νεκρόπολη (200 π.Χ.-200 μ.Χ), της ελληνικής και ελληνορωμαϊκής περιόδου.
• Το Hammam al-Sammara, ή λουτρό των Σαμαρειτών.
• Η οχυρωμένη πόλη Tell el-Ajjul, ή Calves Hill.
• Το τζαμί της Ahmadiyyah Zawiya.
• Το μουσείο της μεγαλύτερης πόλης στη νότια Λωρίδα της Γάζας, Χαν Γιούνις
• Εννέα εκδοτικοί οίκοι και βιβλιοθήκες.
• Το Πολιτιστικό Κέντρο Ρασάντ Ελ Σάουα στην πόλη της Γάζας. Ήταν η έδρα των ειρηνευτικών συνομιλιών μεταξύ του ηγέτη της PLO Γιάσερ Αραφάτ και του προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον τη δεκαετία του 1990.
• Το κοινοτικό βιβλιοπωλείο του Σαμίρ Μανσούρ.
• Πάνω από 21 Πολιτιστικά Κέντρα, στούντιο καλλιτεχνικής παραγωγής κ.α.

Εκτός από την τεράστια ανθρωπιστική καταστροφή στη Γάζα, οι αρχαιολόγοι και οι διεθνείς οργανισμοί, μιλούν για πολιτιστικό αφανισμό πολλών πολιτισμών που έδρασαν στην περιοχή από τη μακρά αρχαιότητα. Πρόσφατα δημοσιεύτηκε ένας χάρτης με την απώλεια των ιστορικών χώρων της Γάζας μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με το δημοσίευμα αγνοείται η φημισμένη θέση Deir el Ballah (ύστερη εποχή του Χαλκού, 14ος αι. π.Χ), η οποία ήταν γνωστή για τις ανθρωποειδείς πήλινες σαρκοφάγους της, καταστράφηκε ολοσχερώς η θέση Τell el Ajjul, γνωστή για τις σχέσεις της με την Αίγυπτο και το Αιγαίο καθώς και η αρχαία Ανθηδώνα.

Οι διεθνείς οργανισμοί και υπηρεσίες δεν μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν επιτόπιες επισκέψεις, αλλά χρησιμοποιούν εξ αποστάσεως μεθόδους για να εκτιμήσουν το μέγεθος της καταστροφής. Δυστυχώς τα επιβεβαιωμένα στοιχεία είναι τραγικά καθώς, σύμφωνα με την Unesco έχουν επαληθευτεί οι καταστροφές σε 22 τουλάχιστον ιστορικές τοποθεσίες της Γάζας. Άλλα δημοσιεύματα των μέσων ενημέρωσης αναφέρουν ότι η καταστροφή μπορεί να είναι πιο εκτεταμένη. Πολλά ειδησεογραφικά πρακτορεία τον προηγούμενο μήνα ανέφεραν ότι οι ισραηλινές δυνάμεις κατέστρεψαν τα κύρια κτίρια του Πανεπιστημίου Al-Israa, νότια της πόλης της Γάζας, συμπεριλαμβανομένου ενός μουσείου που φιλοξενούσε περίπου 3.000 έργα τέχνης, αρχαιολογικά αντικείμενα, δείγματα, υλικά και όργανα.

GOVNEWS WEEKLY #8 – ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΔΩΡΕΑΝ ΤΟ ΝΕΟ ΤΕΥΧΟΣ!

Με μια δήλωση του στο παρελθόν το Πανεπιστήμιο Birzeit της Δυτικής Όχθης, κατηγόρησε τα ισραηλινά στρατεύματα, που είχαν καταλάβει τα πανεπιστημιακά κτίρια του Al-Israa και τα χρησιμοποίησαν ως στρατιωτική βάση πριν από την κατεδάφισή τους (!!!), ότι λεηλάτησαν τη συλλογή τους πριν καταστρέψουν το μουσείο!

Η καταστροφή της εσκεμμένης για τους Παλαιστίνιους πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας τους, αναφέρθηκε και ως απόδειξη στην υπόθεση της Νότιας Αφρικής στο Διεθνές Δικαστήριο του ΟΗΕ ότι το Ισραήλ διαπράττει πράξεις γενοκτονίας στη Γάζα. Η υπόθεση ζητούσε από το δικαστήριο να ενεργήσει επειγόντως «για την προστασία από περαιτέρω, σοβαρή και ανεπανόρθωτη βλάβη στα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένης της κληρονομιάς του παλαιστινιακού λαού βάσει της σύμβασης για τη γενοκτονία».

Το Ευρωμεσογειακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ζήτησε από την Unesco «να εκπληρώσει τον ρόλο της στην αποστολή διερευνητικής αποστολής για να αποκαλύψει την τύχη χιλιάδων αρχαιολογικών αντικειμένων στη Λωρίδα της Γάζας, να αξιολογήσει τις συνθήκες των ιστορικών τοποθεσιών και να θεωρήσει το Ισραήλ υπεύθυνο για τις παραβιάσεις της πολιτιστικής και ανθρώπινης κληρονομιάς στην περιοχή». Ανεξάρτητοι οργανισμοί όπως η συλλογική Forensic Architecture με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο, η οποία χρησιμοποιεί αρχιτεκτονική χαρτογράφηση για να διερευνήσει την κρατική βία και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τεκμηριώνουν επίσης στοιχεία για την καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Παλαιστίνης, η οποία λένε ότι είναι σκόπιμη.

Από την πλευρά της η Unesco κάλεσε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη να τηρήσουν αυστηρά το διεθνές δίκαιο, τονίζοντας ότι τα πολιτιστικά αγαθά δεν πρέπει να στοχοποιούνται ή να χρησιμοποιούνται για στρατιωτικούς σκοπούς, καθώς θεωρείται ότι αποτελούν αστική υποδομή». Η Σύμβαση της Χάγης του 1954 , που έχει υπογραφεί τόσο από τους Παλαιστίνιους όσο και από τους Ισραηλινούς, υποτίθεται ότι προστατεύει τα πολιτιστικά μνημεία από τις καταστροφές του πολέμου. Ο Isber Sabrine, πρόεδρος μιας διεθνούς ΜΚΟ που τεκμηριώνει την πολιτιστική κληρονομιά, εξήγησε ότι τα εγκλήματα που επηρεάζουν την πολιτιστική κληρονομιά αποτελούν μέρος της «παράπλευρης ζημιάς της γενοκτονίας».

Στη Δυτική Όχθη, καταγεγραμμένα παλαιστινιακά μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς σε Κίνδυνο, υπέστησαν συστηματικές και επίμονες επιθέσεις από ένοπλους Ισραηλινούς υπό την προστασία του ισραηλινού στρατού. Στην Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ τα ιστορικά Τείχη και οι γειτονιές της στοχοποιήθηκαν μαζί με την αρμενική συνοικία. Στη Χεβρώνα η ίδια κατάσταση. Το Ινστιτούτο Παλαιστινιακών Σπουδών, απευθύνει έκκληση για άμεση κατάπαυση των στρατιωτικών επιχειρήσεων και την άμεση κινητοποίηση για την επιβολή μέτρων ώστε να σταματήσουν οι βιαιοπραγίες, η καταστροφή της κληρονομιάς, του πολιτισμού και του περιβάλλοντος στην Παλαιστίνη και ιδιαίτερα στη Γάζα.

«Οι πιο καυτές θέσεις στην κόλαση είναι κρατημένες γι’ αυτούς που, σε καιρούς μεγάλης ηθικής κρίσης, διατηρούν ουδέτερη στάση». Η Παλαιστίνη σήμερα δεν αιμορραγεί. Η Παλαιστίνη αφανίζεται. Η Άυλη πολιτιστική κληρονομιά της βανδαλίζεται και ισωπεδώνεται. Οι παγκόσμιοι οργανισμοί αδυνατούν να προστατέψουν την τεράστια πολιτιστική παρακαταθήκη της ιστορικής αυτής χώρας με τη μακραίωνη πολυπολιτισμική Ιστορία. Όλος ο πλανήτης παρακολουθεί μουδιασμένος τα όσα συμβαίνουν και οι Πολιτικές ηγεσίες παγκοσμίως σιωπούν. Σήμερα η Παλαιστίνη. Αύριο τι;

Δημοσιεύτηκε στο 8ο τεύχος της «GOVnews Weekly» – Διαβάστε, με ένα κλικ!

Πηγές Φωτογραφιών: Wafa, Wikipedia, Public Orthodoxy, Forensic Architecture, Museum Asociatons, Institute of Palestinian Studies, Icomos

• Η Κυριακή Γιάντση είναι ερευνήτρια Τέχνης με  προσανατολισμό στην αρχαία ελληνική τέχνη της Ανατολίας και εκπαιδεύτρια ΣΑΕΚ. Ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία και συνεργάζεται με Μέσα της Θεσσαλονίκης ενώ παράλληλα δημοσιεύει κείμενα για την αρχαία ελληνική τέχνη στο διαδίκτυο.