Η είδηση του θανάτου της 22χρονης, Μασχά Αμίνι, μετά τη σύλληψή της από την ιρανική Αστυνομία Ηθών, επειδή δεν τηρούσε τους επιβεβλημένους ενδυματολογικούς κανόνες, έκανε όχι μόνο το Ιράν, αλλά και ολόκληρο τον πλανήτη να «παγώσει». Το αρχικό σοκ γρήγορα διαδέχτηκε ένα άνευ προηγουμένου κύμα οργής, με το Ιράν να φλέγεται στην κυριολεξία. Οι διαδηλώσεις, κατά τη διάρκεια των οποίων λαμβάνουν χώρα και πολλές αιματηρές συγκρούσεις, έχουν καταλύσει ολόκληρη την χώρα, με τον αριθμό των νεκρών έχει ξεπεράσει τους 50. Όπως όλα δείχνουν, το Ιράν βρίσκεται αντιμέτωπο με την πιο σοβαρή εξέγερση των τελευταίων δεκαετιών. Πιο συγκεκριμένα, η χώρα βρίσκεται εν μέσω της «επανάστασης της μαντίλας», όπως την αποκαλούν χαρακτηριστικά τα ΜΜΕ. Άνδρες και γυναίκες έχουν βγει στους δρόμους διαμαρτυρόμενοι κατά της Αστυνομίας Ηθών, της θέσης των γυναικών στη χώρα, αλλά και της καταπάτησης των βασικών δικαιωμάτων τους. Πού θα οδηγήσει όμως αυτό το μέγα – κίνημα, στο οποίο είμαστε όλοι μάρτυρες; Θα είναι αυτή η αρχή της χειραφέτησης των γυναικών στη χώρα, ή οι ιρανικές αρχές θα καταφέρουν τελικά να «καταπνίξουν» τις διαδηλώσεις;
Τι συνέβη στη Μαχσά Αμίνι
Στις 13 Σεπτεμβρίου, η 22χρονη, κουρδικής καταγωγής, Μαχσά Αμίνι, είχε ταξιδέψει στην Τεχεράνη μαζί με τον αδερφό της για κάποιες γραφειοκρατικές δουλειές, ανυποψίαστη για το τραγικό και άδικο τέλος που την περίμενε. Σύμφωνα με μαρτυρίες, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της, άνδρες ντυμένοι με πολιτικά που ανήκαν στη θρησκευτική αστυνομία την άρπαξαν από τα μαλλιά, και την έσυραν σε ένα βαν. Ο λόγος; Δεν είχε φορέσει σωστά τη μαντίλα της, με τρόπο τέτοιο, ώστε να καλύπτει όλο το κεφάλι, με αποτέλεσμα να προεξέχουν μερικές τούφες από τα μαλλιά της. Ο αδερφός της προσπάθησε να διαμαρτυρηθεί για τη σύλληψή της, χρησιμοποίησε ακόμα και το σώμα του ως ασπίδα, αλλά μάταια. Οι άνδρες κατάφεραν να βάλουν την κοπέλα μέσα στο βαν.
Αν και κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά τι ακριβώς συνέβη στη νεαρή κοπέλα, δεκάδες μάρτυρες κατήγγειλαν ότι μέσα στο βαν η 22χρονη δέχτηκε βίαιη σωματική επίθεση. Η επίθεση αυτή συνεχίστηκε και στα κρατητήρια. Όταν πια είχε αφεθεί ελεύθερη, η Αμινί παραπονέθηκε ότι δεν νιώθει καλά, ωστόσο εκείνοι δεν της έδωσαν σημασία. Κάμερες μέσα από το τμήμα δείχνουν την κοπέλα να παραπατά και στη συνέχεια να καταρρέει. Η 22χρονη μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο, όμως ήταν ήδη αργά. Οι γιατροί διαπίστωσαν ότι ήταν εγκεφαλικά νεκρή και μία ημέρα μετά τη νοσηλεία της άφησε την τελευταία της πνοή.
Οι γιατροί απέδωσαν τον θάνατό της σε καρδιακή ανακοπή, κάνοντας λόγο για υποκείμενα νοσήματα και μία φιλάσθενη κοπέλα. Οι γονείς της όμως, αψηφώντας τον φόβο, αμφισβήτησαν δημόσια το πόρισμα των γιατρών. Μπορεί η αστυνομία να απορρίπτει τις κατηγορίες για κακομεταχείριση, η οικογένεια της όμως υποστηρίζει πως η κοπέλα δεν είχε ιστορικό καρδιακών παθήσεων. Καταγγέλλει, επίσης, πως οι Αρχές προχώρησαν στον ενταφιασμό της σορού της Αμινί, χωρίς να αφήσουν τους συγγενείς της να δουν το σώμα της, πριν την ταφή.
Ο Ιρανός πρόεδρος, Εμπραχίμ Ραϊσί, δεσμεύτηκε πως θα πραγματοποιηθεί σχετική έρευνα, για να εξακριβωθούν τα ακριβή αίτια θανάτου της Αμινί.
Τι ζητούν οι διαδηλωτές
Οι διαδηλώσεις ξέσπασαν μετά την κηδεία της 22χρονης στην κουρδική πόλη Saqez και γρήγορα εξαπλώθηκαν και σε άλλες περιοχές του Ιράν, της Τεχεράνης συμπεριλαμβανομένης. Το κύμα το διαδηλώσεων δεν άργησε να πάρει τη μορφή εξέγερσης, με βίαια επεισόδια να ξεσπούν ανάμεσα στις Αρχές και τους διαδηλωτές.
Οι διαμαρτυρόμενοι συγκρούστηκαν με την αστυνομία μέσα σε μια βροχή από δακρυγόνα στην Τεχεράνη και σε άλλες πόλεις, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις οι συγκεντρωμένοι εξαπέλυσαν και συνθήματα κατά της θρησκευτικό-πολιτικής ηγεσίας του θεοκρατικού Ιράν και συγκεκριμένα κατά του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.
Βίντεο που κυκλοφορούν στα social media δείχνουν τους διαδηλωτές να σχίζουν εικόνες του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη του Ιράν, Αλί Χαμενεΐ, και του προκατόχου του, δηλαδή των προσώπων που πήραν τον έλεγχο της χώρας μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979.
Από την άλλη, πολλές γυναίκες διαμαρτύρονται κόβοντας τα μαλλιά τους και καίγοντας μαντίλες σαν εκείνη που πιστεύεται ότι αποτέλεσε αφορμή για τον θάνατο της Αμινί.
Όπως καταγγέλλεται υπήρξαν διαδηλωτές που κυνηγήθηκαν και ξυλοκοπήθηκαν άγρια, με ρόπαλα, από άνδρες της παραστρατιωτικής πολιτοφυλακής Basij που επέβαιναν σε μοτοσυκλέτες.
Οι άνδρες της Basij είναι εθελοντές που βρίσκονται υπό την παραστρατιωτική ομπρέλα των Ιρανών Φρουρών της Επανάστασης. Πρέπει να σημειωθεί πως οι άνδρες των εν λόγω σωμάτων έχουν κινητοποιηθεί και σε άλλες περιπτώσεις στο παρελθόν με στόχο την καταστολή εκδηλώσεων διαμαρτυρίας.
Η οργή για τον θάνατο της Αμινί δεν βρίσκει όμως διέξοδο μόνο στους δρόμους, αλλά και στα social media. Δεν είναι λίγες οι Ιρανές – και όχι μόνο – γυναίκες που ποστάρουν βίντεο που τις δείχνουν αμίλητες να κόβουν τα μαλλιά τους, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις συνθήκες καταπίεσης που επικρατούν στη χώρα.
Το αίτημα για ισότητα βρίσκεται στο επίκεντρο των διεκδικήσεων των διαδηλωτών, ενώ η αγανάκτηση απέναντι στις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που επικρατούν στη χώρα βρίσκεται διάχυτη παντού. Το κύριο σύνθημα των διαδηλωτών είναι «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία».
Ποια είναι η θέση των γυναικών στο Ιράν;
Οι Ιρανές έχουν πλήρη πρόσβαση σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, μπορούν να εργάζονται εκτός σπιτιού, ενώ μπορούν επίσης να κατέχουν δημόσια αξιώματα. Ωστόσο, αντιμετωπίζουν πολλούς περιορισμούς. Απαιτείται ντύνονται «σεμνά» στους δημόσιους χώρους, φορώντας μαντίλα και μακριές φαρδιές ρόμπες. Οι ανύπαντροι άνδρες και οι ανύπαντρες γυναίκες απαγορεύεται να συναναστρέφονται.
Υπεύθυνη για την επιβολή των αυστηρών αυτών κανόνων συμπεριφοράς είναι η επονομαζόμενη Αστυνομία Ηθών, η οποία αποτελείται από άνδρες αλλά και γυναίκες. Η αστυνομία αυτή συνήθως σταθμεύει σε δημόσιους χώρους και κάνει περιπολίες με σκοπό την καθοδήγηση.
Τα πράγματα δεν ήταν πάντα όσο αυστηρά είναι σήμερα, η επιβολή των εν λόγω κανόνων είχε χαλαρώσει την περίοδο που ήταν πρόεδρος της χώρας ο μετριοπαθής, Χασάν Ροχανί. Ωστόσο, με την άνοδο του Εμπραχίμ Ραϊσί στην εξουσία το 2021, το πλαίσιο επιβολής άρχισε εκ νέου να αυστηροποιείται στην πράξη.
Δυστυχώς, η Μάσχα Αμίνι δεν είναι η μόνη που φέρεται να έχει κακοποιηθεί βάναυσα από την Αστυνομία Ηθών. Σύμφωνα με το γραφείο του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, νεαρές γυναίκες έχουν τους τελευταίους μήνες δεχθεί χαστούκια, ξυλοκοπηθεί με ρόπαλα και συρθεί σε αστυνομικά οχήματα.
Όπως καταγγέλλουν μάρτυρες, μόλις πριν από ένα μήνα, μία μάνα ούρλιαζε, θρηνούσε και ξερίζωνε τα μαλλιά της, όταν η αστυνομία συνέλαβε την κόρη της, επειδή το φόρεμά της είχε σηκωθεί, αποκαλύπτοντας μέρος των αστραγάλων της. «Μην την σκοτώσετε», ούρλιαζε και εκλιπαρούσε, αποκαλύπτοντας τον εφιάλτη που βιώνουν οι γυναίκες στα χέρια της Αστυνομίας Ηθών.
Η Ισλαμική Επανάσταση του 1979
Η θέση των γυναικών στο Ιράν δεν ήταν πάντα αυτή που γνωρίζουμε σήμερα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 η χώρα άρχισε σταδιακά να σημειώνει σημαντική πρόοδο ως προς την έμφυλη ισότητα. Οι γυναίκες άρχισαν να αποκτούν όλο και μεγαλύτερη πρόσβαση στην εκπαίδευση, ενώ όσο περνούσαν τα χρόνια η πρόοδος συνεχιζόταν. Μάλιστα, τη δεκαετία του 40 άρχισαν να δημιουργούνται και οι πρώτες γυναικείες οργανώσεις, ενώ 1942 ιδρύθηκε και το κόμμα των Γυναικών του Ιράν. Παρά τις έντονες αντιδράσεις και τα εμπόδια, το κόμμα πάλεψε σκληρά υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών.
Η στάση του φιλοδυτικού Σάχη του Ιράν, Μοχαμάντ Ρεζά Παχλαβί, απέναντι στα δικαίωμα των γυναικών ήταν πολύ πιο ευνοϊκή από αυτήν που βλέπουμε σήμερα. Από το 1960 και έπειτα ψηφίστηκαν μια σειρά από διατάγματα οποία βελτίωσαν σημαντικά τη θέση των γυναικών στην ιρανική κοινωνία. Το ελάχιστο ηλικιακό όριο γάμου αυξήθηκε από τα 12 στα 18 έτη, ενώ οι γυναίκες μπορούσαν πλέον να καταθέσουν αίτηση διαζυγίου, καθώς και να διεκδικήσουν, την επιμέλεια του παιδιού.
Από το 1970 και έπειτα πολλές γυναίκες είχαν καταφέρει να μπουν στην ιρανική βουλή, ενώ πολλές άλλες κατείχαν αξιώματα στα τοπικά συμβούλια. Την ίδια ώρα, ένα σημαντικό μέρος των Ιρανών γυναικών είχαν βγει δυναμικά στην αγορά εργασίας.
Μπορεί σήμερα οι Αρχές της χώρας να απαιτούν από τις γυναίκες να συμμορφώνονται με τους εξαιρετικά αυστηρούς κώδικες ενδυμασίες, όμως την εποχή εκείνη τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Οι μίνι φούστες και τα ακάλυπτα μαλλιά δεν ήταν καθόλου ασυνήθιστα στους δρόμους της Τεχεράνης.
Η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 όμως, έφερε σεισμικές αλλαγές για την ιρανική κοινωνία, υποβαθμίζοντας σημαντικά τα δικαιώματα των γυναικών. Μέσα σε λίγους μήνες από την ίδρυση της Ισλαμικής Δημοκρατίας, οι νόμοι που προστατεύουν τα δικαιώματα των γυναικών που είχαν θεσπιστεί υπό τον Σάχη άρχισαν να καταργούνται.
Στις 7 Μαρτίου 1979 ο ηγέτης της επανάστασης, Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, κατέστησε τη μαντίλα υποχρεωτική για όλες τις γυναίκες στους χώρους εργασίας τους, ενώ σε ομιλία του εξέφρασε ότι θεωρούσε τις ακάλυπτες γυναίκες «γυμνές».
Μέχρι το 1981 οι γυναίκες και τα κορίτσια ήταν υποχρεωμένες από τον νόμο να φορούν «ισλαμικά» ρούχα. Στην πράξη αυτό σήμαινε να φορούν ένα τσαντόρ, έναν ολόσωμο δηλαδή μανδύα, που συχνά συνοδεύεται από μια μικρότερη μαντίλα από κάτω- ή μια μαντίλα και ένα πανωφόρι που καλύπτει τα χέρια τους.
Μέχρι σήμερα, ο βαθμός στον οποίο επιβλήθηκαν αυτοί οι κανόνες ποικίλλουν ανάλογα με το ποιος πρόεδρος ήταν στην εξουσία.
Μια δύσκολη περίοδος για το Ιράν
Ο θάνατος της Μαχσά Αμινί έρχεται να προστεθεί σε μια ήδη δύσκολη περίοδο που διανύει η χώρα. Η συστηματική διαφθορά της πολιτικής ελίτ, η αυξανόμενη φτώχεια, ο πληθωρισμός που έχει ξεπεράσει το 50%, το αδιέξοδο στις συνομιλίες για τα πυρηνικά, αλλά και η έλλειψη κοινωνικής και πολιτικής ελευθερίας, έχουν οδηγήσει τους Ιρανούς στο να αισθάνονται απελπισμένοι και κουρασμένοι.
Σύμφωνα με το Ερευνητικό Ινστιτούτο του Οργανισμού Κοινωνικής Ασφάλισης του Ιράν, τουλάχιστον 25 εκατομμύρια Ιρανοί ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας μέχρι τον Ιούνιο του 2021. Ωστόσο, ο αριθμός αυτός εκτιμάται ότι είναι πολύ μεγαλύτερος σήμερα.
Η επόμενη μέρα για το Ιράν
Όπως υποστήριξε ο Ιρανός κοινωνιολόγος, Mehrdad Darvishpour, στο BBC, «είμαστε μάρτυρες της γέννησης ενός μεγα-κινήματος».
«Το γεγονός ότι πολλοί άνδρες συμμετέχουν στις διαδηλώσεις μαρτυρά ότι η κοινωνία έχει στραφεί σε πιο προοδευτικές απαιτήσεις», πρόσθεσε.
Οι ιρανικές Αρχές έχουν βρεθεί αντιμέτωπες στο παρελθόν και με άλλα μεγάλα κύματα διαμαρτυριών, χωρίς όμως να υπάρξουν ριζικές ανατροπές στη χώρα. Από τις πιο σοβαρές, ήταν οι διαδηλώσεις του 2009, οι οποίες είχαν ξεσπάσει μετά το αμφισβητούμενο αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών. Τότε, εκατομμύρια Ιρανοί είχαν βγει στους δρόμους ζητώντας μεταρρυθμίσεις. Οι ιρανικές Αρχές όμως κατέπνιξαν τις διαμαρτυρίες μέσω της σκληρής καταστολής.
Αυτή τη φορά, Ο θάνατος της 22χρονης έχει διχάσει ακόμη και ορισμένους από τους πιο θερμούς υποστηρικτές της κυβέρνησης. Πολλοί από αυτούς, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων κληρικών, αμφισβητούν τις βίαιες τακτικές της Αστυνομίας Ηθών κατά των γυναικών.
Επομένως, η κυβέρνηση έχει δύο επιλογές: Είτε να αλλάξει τους αυστηρούς ενδυματολογικούς κανόνες που αποτελούν μέρος της ταυτότητας της Ισλαμικής Δημοκρατίας, είτε να μην αλλάξει τίποτα και να συνεχιστεί η βίαιη καταστολή, κινδυνεύοντας να ρίξει και άλλο λάδι στην ολοένα αυξανόμενη οργή των πολιτών.
Το μόνο σίγουρο είναι πως οι επόμενες μέρες θα είναι εξαιρετικά κρίσιμες, καθώς αναμένεται να κρίνουν όχι μόνο το αποτέλεσμα των διαδηλώσεων ως προς τα δικαιώματα των γυναικών στο Ιράν, αλλά και την ίδια την τύχη του ιρανικού καθεστώτος.
